Phương Thanh: Kẻ phá phách hợp thời

Phương Thanh đã hồi tưởng về  “thưở hàn vi” của mình như vậy. “Hồi bé, mình hát dở nhất nhà nhưng mẹ lại nuôi ước vọng cho con gái trở thành sao. Lúc ấy, giọng Thanh khan và khó tròn vành rõ tiếng, một ngày hai lần mẹ chở đến nhà văn hóa để luyện thanh. Nhiều khi mình khóc van mẹ đừng bắt đi hát nữa nhưng bà cứ một mực: “Mày phải làm ca sĩ”. Đầu năm 1990, mình bắt đầu đi hát ở các nhà hàng, quán bar để kiếm tiền, thấy con gái cứ đi chiếc xe đạp cà tang, mẹ liền vay mượn mua cho con một chiếc Chaly cũ rất hay chết máy dọc đường. Nó chứng kiến cảnh nhiều hôm Phương Thanh mặc diện, trang điểm kỹ mà chỉ ngồi sau cánh gà mong ca sĩ chính đến muộn hoặc ốm để được ra hát thế. Nhiều hôm không được hát, mình chỉ biết khóc mà thôi. Chính vì những lăn lộn với nghề để kiếm sống đã khiến mình quyết tâm trở thành ca sĩ bằng được”.

Không ai đợi chờ Phương Thanh trên sân khấu ca nhạc, cũng không có ông bà nào tới tìm cô sau sân khấu các cuộc thi hát. Vậy thì cô tự mình lăn xả vào đời sống ấy bằng giọng hát gần như có duy nhất một phẩm chất: máu lửu. Lúc bấy giờ ở Tp. HCM manh nha thành lập các nhóm hát. Phương Thanh, với bản tính ham vui và thấy hát một mình khó nổi, bèn xin vào tam ca Sao đêm, cùng với hai thành viên khác là Nguyên Lộc và Quốc Hưng, hát lại những bài quen thuộc như “Ngọn lửa cao nguyên”, “Mùa xuân từ những giếng dầu” theo phong cách rock.

Chỉ một thời gian ngắn, Sao Đêm “lặn mất tăm”, tuy nhiên “ánh sáng” từ một giọng hát lạ đã để lại ấn tượng mạnh đối với ông bầu trẻ nhưng rất uy lực trên thị trường ca nhạc (đặc biệt là thị trường băng đĩa) lúc ấy: Hữu Minh - ông chủ Kim Lợi Studio. Xem Sao Đêm hát trên sân khấu Nhà hát thành phố, Hữu Minh nhận thấy sự khác lạ, không giống ai trong giọng hát khàn máu lửa này, hoàn toàn có thể trở thành một “hiện tượng” mới trên thị trường ca nhạc lúc đó đang hừng hực đợi chờ… liền đánh tiếng mời Phương Thanh về phòng thu. Cần phải mở ngoặc giải thích thêm rằng, vào thời điểm ấy (những năm 1996 – 2000), băng đĩa là một mặt trận nóng bỏng trên thị trường ca nhạc chứ không phải là mạng xã hội như hiện nay.

Tất cả các ngôi sao “Hot” nhất trên thị trường đều tỏa nhiệt trên thị trường băng đĩa và những bản “hit” được săn lùng từ chợ Huỳnh Thúc Kháng đến các cửa hàng băng đĩa của Vafaco, Bến Thành Audio – Video, hãng phim Trẻ và TT băng nhạc Trẻ, Saigon Audio… Và tại thời điểm ấy, Kim Lợi Studio là một trong những “lò” sản xuất băng đĩa nhạc nóng nhất, uy quyền nhất, không chỉ bởi phòng thu Kim Lợi khi ấy phải treo bảng ghi giờ để các ca sĩ “xếp hàng” chờ vào thu âm, mà còn bởi sự mát tay của Hữu Minh, người thừa hưởng gia tài sản xuất âm nhạc từ cha mình, ông Từ Kim Lợi, và đã góp phần làm nên cuộc thăng hạng của nhiều ngôi sao, trong đó có cặp Lam Trường – Phương Thanh.

Thành thiên nga

Từ Kim Lợi, giấc mơ đổi đời bằng con đường ca hát của Phương Thanh đã nhanh chóng trở thành hiện thực. Hàng loạt bản “hit” liên tục được ra lò, từ “Trống vắng” (Quốc Hùng), “Một thời đã xa”, “Lang thang”, sau đó là ca khúc trong bộ phim cùng tên “Giã từ dĩ vãng” (Nguyễn Đức Trung), “Tình cờ” (Diệp Minh Tuyền)… Hai tác giả Quốc Hùng và Trương Huy được xem là hai cái tên gắn liền với sự bùng nổ của Phương Thanh. Đặc biệt, bản “trống vắng” đã từng ghi âm tại Vafaco trước đó nhưng không thành công, được hòa âm lại với “độc chiêu” là câu bè cuối cùng do ngôi sao dòng nhạc Hoa lúc đó là Nhật Hào thể hiện, phong cách “ướt át” kiểu Hồng Kong, nói như một người trong giới sản xuất âm nhạc thời nay, “đủ tạo nên một trang sức lấp lánh cho Phương Thanh giành lấy chiếc vé hạng nhất của con tàu nhạc Việt”.

Còn “Một thời đã xa”, tuy ghi âm sau “Trống vắng” nhưng lại ghi hình trước và được tung ra thị trường trong album cùng chủ đề, trong đó Phương Thanh là nhân vật chính bên cạnh Lam Trường, Cẩm Ly, Bằng Kiều, Thu Phương… Đạo diễn Huỳnh Phúc Điền, sau này luôn sát cánh bên Phương Thanh, đặc biệt trong 2 liveshow  “để đời” và “nhớ đời” của Thanh, chính là người quay hình clip đầu tiên này của Phương Thanh tại Đà Lạt – clip xây lên nấc thang quan trọng trong sự nghiệp ngôi sao của cô. Video “Một thời đã xa” và CD cùng tên đã bán được khoảng 40.000 đĩa trên thị trường lúc đó (không tính băng đĩa lậu).

Ở đây, cũng phải mở ngoặc một lần nữa, để nói về cái clip “bậc thang quan trọng”. Thời điểm 1997 – 1998 là thời kỳ vàng son của video ca nhạc, mà nói như bà Nguyễn Thanh Thủy, nguyên biên tập viên Hãng phim Trẻ và TT băng đĩa nhạc Trẻ, video ca nhạc đã góp phần quan trọng để “sinh” ra hiện tượng Lam Trường. Xuất hiện cùng thời điểm, Phương Thanh cũng nằm trong xu hướng này. Tuy nhiên, không có ngoại hình bắt mắt, thu hút như Lam Trường, mà ngược lại, Phương Thanh trong giới ca sĩ nữ còn bị xếp vào hàng “hơi bị xấu”. Trước năm 1995, trong làng giải trí ở Việt Nam hầu như không có hóa trang chuyên nghiệp, mạnh ai nấy bôi, trát. Năm 1996 nghề này bắt đầu bung ra. Và “vịt con” may mắn gặp Hồ Khanh (hay ngược lại), có thể xem là chuyên gia make up đầu tiên được danh tiếng trong làng giải trí showbiz. Hồ Khanh sau này còn gắn liền tên tuổi tay nghề với một ngôi sao khác của nhạc Việt là Mỹ Tâm, nhưng Phương Thanh mới là người đầu tiên thành thiên nga dưới bàn tay phù thủy Hồ Khanh.

Nhưng điều gì đã khiến giọng hát khan đặc đến độ một nhạc sĩ cây đề từng phải ca thán là nghe như 'hỏng thanh đới', trượt vỏ chuối tại tất cả các cuộc thi ca hát lọt vào tầm ngắm của kẻ săn sao thiện nghệ Hữu Minh? Ở đây có một chuyện vui mà độ thực hư của nó chỉ người trong cuộc mới hay. Khi Phương Thanh mới nổi, và có nhiều ý kiến khác nhau về giọng hát “khác người” này, có nguời trong cơ quan quản lý văn hóa  “chơi khéo” cô bằng cách đề nghị cho Phương Thanh đi thi Tiếng hát truyền hình Tp. HCM, đảm bảo… rớt! Phương Thanh nghe được tin này rất lo lắng. Nhạc sĩ Nguyễn Nam, khi ấy phụ trách ca nhạc Đài Truyền hình Tp. HCM, đơn vị tổ chức cuộc thi Tiếng hát truyền hình đã “cứu” Phương Thanh một bàn thua trông thấy bằng cách đưa cho cô ca khúc “Xa rồi mùa đông”. Và cô đã thành công với một “bài hát đứng đắn” của một nhạc sĩ chính qui thay vì những ca khúc não tình trên thị trường như nhiều định kiến trước đó. “Xa rồi mùa đông” trở thành một bản “hit” qua giọng hát Phương Thanh.

“Phương Thanh nói thay cho người ta bằng sự gào thét, giải thích sự bức xúc khi người ta không có gì để giải tỏa” – Hữu Minh nhận xét. Như nhiều người khác thừa nhận, chất giọng, kiểu hát “gào đến phát cuồng” của Phương Thanh, tại thời điểm bấy giờ, như một liều Dopping cho một bộ phận giới trẻ có những nỗi đau, sự bức bối cần gào thét, cần bày tỏ (bây giờ thì cũng bộ phận ấy đang tìm đến thứ dopping cao hơn, nguy hiểm hơn, là… thuốc). Và sau nữa, ở Phương Thanh, số đông công chúng, nhất là giới công chúng bình dân, nhân dân lao động nhìn thấy hình ảnh của chính họ, thấy giấc mơ đổi đời của chính họ. Bởi vậy, khác với nhiều ngôi sao khác, Phương Thanh càng gần gũi, càng hát như nói chuyện, hát không trình diễn, thậm chí, nhiều khi mệt quá do chạy sô, cô chỉ cần đứng trên sân khấu mà cười, nói hổn hển mấy câu khan đặc chẳng ai hiểu gì…, cô càng được thích! Công chúng của Phương Thanh xem cô trình diễn không phải để xem một ngôi sao, mà để xem chính họ trong hình ảnh một ngôi sao.

Sức ảnh hưởng của Phương Thanh thì không phải bàn trong giai đoạn này. Một nhà tổ chức biểu diễn tên tuổi trong giai đoạn 1997 – 2002 (là năm hoàng kim của Phương Thanh) nhớ lại, khi ấy, duy nhất có hai cái tên mà bất cứ đặt vào chương trình nào, ở đâu, cũng thắng, là Lam Trường và Phương Thanh. Riêng Phương Thanh có khả năng làm nóng không khí buổi diễn bằng chính cá tính đặc biệt của mình, không điệu đà làm duyên mà hút khán giả bằng sự gần gũi hòa đồng. Khi chương trình Làn Sóng Xanh lần đâu tiên công diễn tại Hà Nội năm 1999, chỉ riêng hoa của khán giả tặng Phương Thanh và Lam Trường đã chất đầy… nửa sân khấu lớn ở Triển lãm Giảng Võ!

Phương Thanh trên sân khấu