Được phát hiện vào những năm 30 của thế kỉ XX với vô vàn tập tục kì lạ song có lẽ điều khiến người ta “sởn gai ốc” nhất khi nhắc đến bộ tộc Dani, Indonesia chính là phong tục chặt ngón tay của người phụ nữ mỗi khi người thân mất và nỗi đau đớn mà nó gây ra…
Bộ tộc đồ đá giữa thế kỉ XXI
Vùng đảo New Guinea thuộc đất nước Indonesia là một vùng đất rất hẻo lánh, chỉ có thể đi đến được bằng đường hàng không. Chính bởi đó, vùng đất này gần như bị lãng quên trong cuộc sống hiện đại đang không ngừng phát triển ngày nay.
Mãi đến những năm 30 của thế kỉ XX, người ta mới có thể tổ chức nhiều hơn các cuộc khám phá vùng đất hoang sơ này. Và một trong những khám phá bất ngờ nhất chính là việc phát hiện ra một bộ tộc người da đỏ vẫn sống và duy trì cuộc sống theo phương thức của người nguyên thủy – bộ tộc Dani.
Những người Dani sống trong những túp lều tròn được dựng lên bằng lá cây và các thân gỗ được gọi là honai. Mặc dù, mỗi người đàn ông bộ tộc Dani có thể lấy nhiều vợ song họ phải đảm bảo được là sẽ lo cho mỗi một người vợ một túp lều để sống cũng như một mảnh ruộng để có thể gieo trồng, cày cấy.
Lễ vật để cưới vợ của người Dani thường là 4 đến 5 con lợn. Việc phải lo cho mỗi người vợ một túp lều cũng xuất phát từ một phong tục khác của người Dani về việc chung sống. Thông thường thì trong túp lều honai chỉ có người đàn ông hoặc người đàn bà sống với các con cái của họ.
Các cặp vợ chồng không sống chung dưới một mái nhà. Chế độ mẫu hệ vẫn tồn tại trong lòng bộ tộc, người phụ nữ làm tất cả công việc như chăm sóc vườn tược, hái lượm, chế biến thức ăn, chăm sóc con cái.
Đàn ông Dani đảm nhận phần dựng nhà và đi săn bắn khi hết thức ăn trong gia đình. Còn phần lớn thời gian, họ tụ tập trong honai dành riêng cho đàn ông và hút thuốc. Ngôn ngữ của người Dani cũng rất đặc biệt. Người Dani không có nhiều từ ngữ để sử dụng. Người Dani chỉ có hai từ để chỉ màu sắc. Một là từ mili dùng để chỉ các loại màu lạnh và tối như xanh lá cây, xanh lam hay đen. Một là từ mola dành cho các màu sáng và ấm như đỏ, trắng...
Người đàn ông Dani thường mặc trên mình chiếc koteka bằng quả bầu phơi khô. Đây là loại bầu dài, vô cùng đặc biệt mà chỉ người Dani có hạt giống. Đáy quả bầu được khoét một lỗ dùng để che dương vật, phía trên ngọn, người đàn ông cắm chiếc đuôi của loài chuột Irian Jaya mà anh ta đã săn được như một cách trang trí đồng thời chứng minh sự tài năng của mình. Quả bầu khô được giữ vững bằng những sợi dây mảnh cột ngang qua thắt lưng.
Tất cả phụ nữ Dani đều ở trần. Những người đã có gia đình mặc chiếc váy truyền thống ngang hông, những cô gái trẻ mặc váy đan bằng cỏ dài gần đầu gối. Ngoài ra, người phụ nữ Dani thường đan những chiếc túi noken từ các sợi khô được làm bằng vỏ cây.
Những chiếc túi này có dây đeo, có thể quấn quanh trán, đầu hoặc đeo trên vai. Túi noken khá bền và chắc nên phụ nữ ở đây dùng để đựng những thứ nặng như củi, thức ăn. Thậm chí, người phụ nữ Dani cũng dùng chúng để gùi những đứa con của mình. Một điều đặc biệt nữa trong văn hóa của người Dani, đó là người phụ nữ sau khi sinh nở sẽ không được quan hệ tình dục trong thời gian từ hai đến năm năm.
Theo người Dani thì điều đó sẽ giúp cho người phụ nữ có thể toàn tâm, toàn ý chăm sóc đứa con của mình hơn.
Những người Dani trước đây nổi tiếng với tập tục săn đầu người, nhưng nay trước áp lực của chính quyền, họ đã từ bỏ tập tục rùng rợn này. Tuy nhiên, người Dani vẫn giữ thói quen đeo khuyên mũi bằng chiếc nanh heo rừng, tay luôn lăm lăm những ngọn giáo nhọn và bộ cung tên.
Thuở xa xưa, những chiến binh Dani rất mạnh mẽ, họ luôn là người chiến thắng trong các cuộc chiến giành đất đai và phụ nữ, chiến lợi phẩm lớn nhất là những chiếc thủ cấp của đối phương, chiến binh Dani nào thu được nhiều thủ cấp của đối phương nhất sẽ là người được kính trọng nhất.
Không những vậy, trong văn hóa của người Dani còn có tục ướp và giữ xác chết. Các xác ướp hoàn toàn không được bảo quản bằng bất cứ loại hóa chất nào nhưng vẫn còn nguyên vẹn ngay cả trong môi trường ẩm thấp ở vùng đảo này trong suốt 250 năm.
Và phong tục chặt ngón tay khi người thân mất
Người Dani không chỉ được biết đến với tập tục ướp xác hàng trăm năm, mà còn là những nghi thức hiến sinh, hành xác rất đau đớn, cắt lìa một phần thân thể người còn sống để bày tỏ lòng thành với tổ tiên cũng như những người đã mất.
Được xem là một bộ tộc đồ đá tồn tại trong thế kỷ XXI nên hầu như, mọi nghi lễ cổ xưa của bộ tộc Dani vẫn được giữ nguyên vẹn mà nghi lễ chặt ngón tay là một trong số đó. Mỗi khi có một người thân trong gia đình mất đi thì đồng nghĩa với việc người phụ nữ trong gia đình đó sẽ phải chặt đứt một hay hai đốt ngón tay.
Với người Dani, việc người thân mất đi sẽ không đơn giản là nỗi đau tinh thân và còn là cả sự mất mát về thể xác. Chính bởi thế, khi đến thăm bộ tộc Dani, bạn đừng ngạc nhiên khi thấy hầu hết những người phụ nữ trong các bộ tộc bị khuyết các đốt ngón tay. Mỗi đốt ngón tay mất đi, đồng nghĩa với việc người phụ nữ đó mất từng ấy người thân. Người Dani gọi phong tục này là Ikipalin.
Theo người Dani, việc mất những đốt ngón tay sẽ khiến cho nỗi đau của người ở lại được khắc sâu hơn. Nó sẽ chỉ nguôi ngoai phần nào khi ngón tay lành lặn trở lại nhưng vẫn sẽ còn tồn tại trên cơ thể của người ở lại mãi mãi. Cũng có khi, người Dani giải thích rằng, thay vì ốm đau thương nhớ người đã khuất, người Dani muốn nói rằng hãy để nỗi đau này ra đi và một đốt tay sẽ minh chứng cho điều đó.
Để thực hiện nghi lễ này, người Dani thường dùng những hòn đá có cạnh sắc để cắt đứt ngón tay. Việc này thực sự gây ra rất nhiều đau đớn. Không những thế, việc sử dụng đá để cắt ngón tay còn dễ dẫn đến việc các ngón tay bị gãy chứ không đứt được do các viên đá không đủ sắc. Điều này cũng đồng nghĩa rằng nỗi đau của những người phụ nữ Dani sẽ bị nhân lên rất nhiều so với việc dùng dao để có thể cắt ngón tay một cách nhanh chóng.
Sau khi cắt đứt ngón tay, những người phụ nữ Dani sẽ dùng một loại lá cây rừng để cầm máu mà không có sự can thiệp nào của các phương pháp chăm sóc y tế. Cũng chính bởi vậy, các vết thương thường bị nhiễm trùng, lở loét khi phải biết xúc với các chất bẩn.
Mặc dù vô cùng đau đớn và nguy hiểm song phong tục này đã được người Dani duy trì trong hàng nghìn năm nay và không có ý định thay đổi hay bỏ đi.
Không những thế, theo những bô lão của người Dani thì việc cắt ngón tay đã là bớt đau đớn rất nhiều so với phong tục cổ xưa là cắt tai phụ nữ khi có người thân mất. Không những bị cắt ngón tay khi người thân mất, trong nghi thức tang lễ, người phụ nữ Dani cũng phải trát bùn dưới đáy sông lên khắp người trong suốt đám tang.
Bà Mereka, một người phụ nữ Dani đã xoè cả hai bàn tay nay chỉ còn lại bốn ngón. Bà nói rằng đã có rất nhiều người thân trong gia đình mình mất đi và giờ số ngón tay của bà chỉ còn thế này. Mereka nói rằng mỗi khi một người thân trong gia đình mất đi, tất cả những người phụ nữ trong gia đình sẽ phải bôi bùn lên người, lên mặt để chịu tang.
Sau đó, những người phụ nữ sẽ biểu lộ nỗi đau, sự mất mát của mình bằng việc cắt đi các ngón tay. Bà Mereka còn nói thêm rằng nếu những người thân mất đi mà số đốt tay không đủ để cắt bỏ thì các phần thân thể kế tiếp như vành tai, mũi cũng sẽ bị cắt bỏ. Với bà Mereka, đó là cách để có thể chứng minh một cách rõ nét nhất tình thương của người ở lại với người đã khuất.
Bà Mereka cũng đã kể lại những trải nghiệm đau đớn khi cắt ngón tay của chính mình. Bà nói rằng, việc cắt ngón tay phải diễn ra trong bí mật và vô cùng kín đáo để không ai được biết. Người phụ nữ phải mài sắc mảnh đá hay rìu đá rồi tìm đến một nơi thanh vắng rồi chặt cho đốt xương của đốt ngón tay vỡ dập đi.
Sau khi xương ngón tay đã bị vỡ dập, người phụ nữ sẽ đi về làng, giơ cho mọi người xem ngón tay đã bị dập nát. Mọi người trong làng khi nhìn thấy ngón tay bị dập nát thì sẽ tập hợp lại, dùng xương ống chân của chim caswari – đây vốn là một loài chim lớn như đà điểu – đã được mài bén, giúp cắt lìa đốt ngón tay đã bị giập xương. Cuối cùng, vết thương sẽ được băng lại bằng lá rừng cho đến khi lành hẳn.
Và mặc cho vết cắt nhiễm trùng, sưng tấy gây đau đớn, thậm chí gây hoại tử, chết người, song những người phụ nữ Dani vừa bị cắt ngón tay vẫn ngày ngày vào rừng săn bắt, hái lượm tìm cái ăn. Bởi theo những người phụ nữ này thì chẳng có nỗi buồn và đau nào hơn mất đi một người thân.
Bà Mereka cũng nói thêm rằng hoàn toàn không có bất cứ một phương pháp giảm đau nào cả. Tất cả mọi người đều cảm thấy rất đau nhưng họ vẫn phải làm, vì đó là phong tục, là tập quán truyền thống. Không chỉ có người phụ nữ Dani cắt ngón tay khi người thân mất mà đôi khi, những người đàn ông trong bộ tộc cũng chặt ngón tay mình để biểu lộ tình thương yêu của mình với người đã mất.