Tết Đoan Ngọ là lễ tết quan trọng của người Việt từ nhiều đời nay. Theo tục lệ từ xưa, người dân thường cúng vào sáng sớm nhưng thực chất Tết Đoan Ngọ được tiến hành vào giờ chính Ngọ (giữa trưa) ngày 5/5 Âm lịch. Đoan nghĩa là mở đầu, Ngọ là khoảng thời gian từ 11-13h.
Dịp Đoan Ngọ (5/5 Âm lịch) là lúc tiết trời nóng bức nhất. Đây là lúc chuyển mùa, sâu bọ, côn trùng cũng được dịp phát triển gây bệnh cho người, vật nuôi và cây cối. Vì vậy, người dân thực hiện các nghi lễ diệt sâu bọ và dâng hương cầu tai qua nạn khỏi, được mùa.
Dưới đây là gợi ý một số món ăn ngày Tết Đoan Ngọ theo dân gian để "diệt sâu bọ", hút may mắn, tài lộc.
Cơm rượu nếp
Người ta cho rằng, bộ phận tiêu hoá của con người thường có các loại ký sinh gây hại và chúng nằm sâu trong bụng nên không phải lúc nào cũng diệt được. Duy có ngày mùng 5/5 (âm lịch), các loại ký sinh này thường ngoi lên, con người có thể ăn thức ăn, hoa quả vị chua, chát và nhất là rượu nếp, có thể loại bỏ chúng.
Theo dân gian, rượu nếp được ăn ngay khi vừa ngủ dậy thì rất hiệu nghiệm. Rượu này chủ yếu là xôi còn nguyên hạt lên men, còn gọi là “cái”. Người dân thường dùng các loại gạo nếp trắng và cẩm đồ thành xôi, để nguội rồi rắc men, ủ trong ba ngày. Thúng xôi ủ được đặt trên một chiếc chậu, hứng lấy nước rượu để khi ăn, trộn với cái, tạo vị ngọt, cay rất dễ chịu. Người già, con trẻ đều có thể ăn loại rượu này.
Hoa quả mùa hè
Người xưa quan niệm, trong ngày này, các loài sâu bọ đều hoảng hốt, trốn chạy vì nhà ai cũng có bữa cỗ “diệt sâu bọ” vào sáng sớm với hoa quả đầu mùa. Bởi thế, lễ cúng ngày này không thể thiếu những hoa quả như các loại: vải, mận, quất hồng bì, đào, chuối, dưa hấu, dứa…
Bánh tro (bánh gio)
Theo quan niệm xưa, tháng 5 Âm lịch là thời điểm mùa hè oi bức, dễ phát sinh bệnh dịch, mọi người nên ăn các món có tác dụng dễ tiêu, giải nhiệt và bánh tro là một trong những thực phẩm như vậy. Loại bánh này có nhiều tên gọi như bánh ú, bánh tro (gio), bánh âm… tùy theo vùng miền.
Bánh tro được làm từ bột gạo nếp ngâm trong nước tro đốt bằng củi các loại cây khô. Mỗi địa phương có một kiểu gói bánh khác nhau, hình thuôn dài hoặc hình chóp tam giác. Bánh mềm dẻo, vị nhạt, tính mát, thường ăn với đường hoặc mật.
Vịt quay
Ăn vịt quay vào Tết Đoan Ngọ là truyền thống của các tỉnh miền Trung, nay phổ biến rộng rãi. Ăn thịt vịt cũng tượng trưng cho việc xả xui.
Ngoài ra, với quan niệm thịt vịt có tính mát và ngọt, người dân cho rằng ăn vịt giúp cân bằng nhiệt và bồi bổ cơ thể, đặc biệt trong những ngày khí trời nóng nực.
Các loại xôi chè
Xôi chè có thể ăn quanh năm, nhưng vào ngày “giết sâu bọ”, tùy mỗi vùng miền sẽ ăn các món đặc trưng khác nhau như miền Bắc ăn chè đậu xanh, chè mật gạo nếp, miền Trung ăn chè kê, chè hạt sen, người miền Nam thì ăn chè trôi nước…
-Thông tin trong bài chỉ mang tính tham khảo, chiêm nghiệm.