Chuyện này tôi gặp mấy năm trước, nhưng nó rùng rợn quá, ám ảnh quá. Mỗi lần định cầm bút, tôi lại ngại ngùng, nhưng không viết ra được, thì lại thấy như mình mắc nợ. Hủ tục này cần phải được xóa bỏ một cách triệt để, vĩnh viễn. Điều tôi muốn gửi gắm qua ngòi bút là như vậy.
Kỳ 1: Vụ án xâm phạm tử thi kinh hoàng
4 năm trước, tôi ngồi ở Công an tỉnh Lai Châu, trò chuyện với Trung tá Lê Đình Minh. Ông Minh vừa lần giở tập hồ sơ vừa kể: Xưa kia, ở một số bản người Giáy tồn tại quan niệm rằng, đứa trẻ khó nuôi thì đích thân người cha phải chặt xác con để hồn ma của đứa trẻ đã chết không trở về hãm hại đứa sau.
Hủ tục ghê sợ này có từ rất xa xưa, khi con người còn mê muội, tin vào ma quỷ. Nhờ sự tuyên truyền của chính quyền địa phương, hủ tục hãi hùng này tưởng như đã được loại bỏ khỏi thế thế giới hiện đại. Nhưng thực tế, đâu đó trong đại ngàn, nó vẫn âm ỉ tồn tại.
Trung tá Minh chuyển cho tôi đọc tập hồ sơ, xem những tấm ảnh. Thú thực, tôi hãi hùng, tôi xanh mặt, không dám chụp lại. Tôi không thể tin câu chuyện của thế giới u muội lại tồn tại ở thế kỷ này. Đọc xong hồ sơ vụ án, tôi mượn chiếc Minsk của một chiến sĩ công an tỉnh, rồi nhằm hướng xã Thèn Sin (Phong Thổ). Con đường đá hộc lởm chởm, suối ngập nửa bánh xe cứ dài mãi, dốc mãi. Cái bản Lùng Than, nơi hủ tục hãi hùng sống dậy, chìm trong mây mù. Đồng bào cặm cụi lên nương, lọ mọ trong những cánh rừng tăm tối. Trưởng Công an xã Thèn Sin Nguyễn Văn Chung với khuôn mặt buồn bã nhớ lại vụ án. Anh là người miền xuôi, lên đây khai hoang, rồi làm công an xã, giành hết tâm huyết cho đồng bào, nhưng thay đổi được suy nghĩ thâm căn cố đế ngàn năm nay đâu phải đơn giản. Vụ án oái oăm ấy làm anh day dứt mãi.
Hôm đó, lúc tờ mờ sáng, hai cậu con anh Giàng A Sử, trên đường đi học trường nội trú cấp một ở huyện Tam Đường, đã nhìn thấy vật gì trăng trắng như nằm ngay vệ đường. Hai anh em tiến lại gần nhìn cho rõ, rồi bỗng hét toáng lên, khi thấy rõ ràng, đó là phần thi thể của một em bé. Hai anh em bỏ mặc phần thi thể ở đó co cẳng chạy đến lớp.
Trời tảng sáng, một ông “ba toe” (từ người Giáy chỉ dân buôn bán, đổ hàng) chở thịt lợn từ huyện vào xã Thèn Sin bán. Một ông tưởng ai đánh rơi miếng thịt ngay vệ đường, liền dừng xe nhặt.
Ông buôn thịt này rú lên kinh hãi khi nhận ra đó là một phần thi thể của đứa trẻ. Ông này chạy tá hỏa về xã Thèn Sin báo cho Trưởng Công an xã Nguyễn Văn Chung.
Ngay lập tức, anh Chung báo cho Công an huyện, rồi xuống địa bàn thu giữ tang chứng, vật chứng. Họ tìm thấy một chiếc thớt nghiến và con dao rựa sắc lẹm dính máu.
Nhìn hai thứ đó, anh đau đớn khi biết rằng, hủ tục khủng khiếp xa xưa đã sống lại trong một dòng họ người Giáy. Ngay lập tức công an tỉnh và huyện vào cuộc. Chẳng có gì khó khăn, công an xác định ngay được thủ phạm là Lèng Văn Ngoạn, trú tại bản Lùng Than. Nạn nhân chính là cháu Mừng, con đẻ của Ngoạn. Ngoạn sinh được 2 người con thì cả 2 đều ốm nặng rồi qua đời. Nguyên nhân dẫn đến cái chết của 2 đứa con, theo các y sĩ ở xã, đều do những bệnh thông thường như cảm, sốt, tiêu chảy. Tại bản Lùng Than này, bị ốm người ta không đưa đi bệnh viện mà gọi thầy cúng đến đuổi “ma gà”, “ma xó” trong người bệnh nhân. Khi đứa thứ nhất ốm chết, gia đình, dòng họ, bản làng của Ngoạn đã tin rằng do “con ma” bắt đi, do đó, khi đứa thứ hai ốm, mọi người gọi thầy mo đến cúng bái ghê lắm. Lễ cúng diễn ra liên tục mà cháu bé Lèng Văn Mừng, 4 tháng tuổi, vẫn sốt miên man, ốm quặt quẹo. Vợ Ngoạn kể với các đồng chí công an rằng, cháu Mừng vừa sốt vừa đi ngoài suốt một tháng. Chị cũng muốn đưa con đi bệnh viện chữa trị, nhưng phận con dâu tiếng nói không có trọng lượng, nên không quyết định được.
Cháu bé ốm ròng một tháng thì mất. Cả họ họp lại bàn tán và khẳng định nguyên nhân cháu bé chết là do “ma” làm. Chính “con ma” hại con đầu của Ngoạn, đã tiếp tục trở về hại bé Mừng. Các cụ già, thầy cúng đều gật gù khẳng định như vậy. Họ nói rằng, chỉ có cách giết “con ma” này thì nó mới không trở về bắt đứa nữa đi theo. Vậy là vụ án xâm phạm thi thể cháu bé, do chính người cha thực hiện đã diễn ra sau một lễ cúng kéo dài. Phó Công an xã Thèn Sin Lò Văn Chắn, người Giáy chính cống kể tiếp: Lúc đó là 4h sáng. Đây là giờ mà dòng họ này đã xem kỹ. Dẫn đầu đoàn người Giáy mụ mị là mấy ông trưởng họ, ông nội bé Mừng, rồi đến Ngoạn và những người thân trong gia đình.
Họ lặng lẽ đi trong đêm đến ngã ba đường (các cuộc hành hạ xác chết đều phải diễn ra ở ngã ba, ngã tư đường, để con ma không biết đường nào mà theo về), ngay dưới chân đồi chè thuộc bản Đông Phong, xã Thèn Sin. Tại đây, Lèng Văn Ngoạn, cha cháu bé nói: “Mày lừa tao một lần, hai lần rồi, làm tao đẻ ra bao nhiêu cũng không được. Lần này tao sẽ đánh mày để mày không lừa tao được nữa. Đứa trẻ con, cái linh hồn này, mày cứ lộn vào nhà tao, mày lại không sống, mày lại cướp con tao, tao phải đánh cho mày không hại tao được nữa…”. Thế là Ngoạn vung dao… Xác cháu bé bị vứt vung vãi khắp nơi. Rồi mỗi người một đường chạy te tua về nhà. Họ cố gắng chạy thật nhanh, theo nhiều đường khác nhau để con ma không biết đường theo về. Khi vụ án diễn ra, Lèng Văn Ngoạn đang là học sinh lớp 11 của Trung tâm Giáo dục Thường xuyên tỉnh Lai Châu. Chàng trai người Giáy Lèng Văn Ngoạn lấy vợ khi mới 16 tuổi, cái tuổi mà nhận thức xã hội, đặc biệt ở vùng cao trong điều kiện kinh tế thiếu thốn, khó khăn nên còn nhiều hạn chế.
Tại cơ quan điều tra, vẻ mặt hiền lành, thật thà của Ngoạn khiến nhiều người không khỏi chạnh lòng. Mặc dù được các điều tra viên giải thích cặn kẽ hành vi của Ngoạn là vi phạm pháp luật nghiêm trọng nhưng Ngoạn vẫn chưa hiểu ra, vẫn khăng khăng rằng con của mình thì mình làm gì thì làm, hơn nữa nó đã chết, thì có xâm phạm thân thể nó cũng không có lỗi gì. Rồi Ngoạn đã bị khởi tố hình sự, bị bắt tạm giam về hành vi xâm phạm thi thể người khác. Tuy nhiên, cuối cùng, Ngoạn lại được thả về. Ngoạn cũng chỉ là nạn nhân của một hủ tục ghê rợn có từ ngàn xưa. Qua sự thuyết phục của các đồng chí công an, Ngoạn và những người trong gia đình, dòng họ, bản làng đã nhận thức rõ hành động như vậy là rất sai trái, vừa vi phạm nghiêm trọng đạo đức, lại vi phạm pháp luật. Còn tiếp…