Đó chính là mối tình trong sáng đầy lãng mạn của nhà vua Duy Tân với người phụ nữ tên Hồ Thị Chỉ.
Kỳ nghỉ mùa hè và lần gặp gỡ “tình trong như đã mặt ngoài còn e”
Là con thứ 5 của vua Thành Thái và bà Nguyễn Thị Định, vua Duy Tân tên thật là Nguyễn Phúc Vĩnh San. Sau khi thực dân Pháp ép cha ông thoái vị thì Duy Tân được đưa lên ngôi khi chỉ mới 7 tuổi. Ông trở thành vị vua thứ 11 của nhà Nguyễn.
Năm 17 tuổi, vua Duy Tân lấy bà Mai Thị Vàng - con gái quan phụ đạo Mai Khắc Đôn làm vợ chính thức. Tuy đám cưới của 2 người đã được tổ chức linh đình, long trọng song ít người biết, người vợ danh chính ngôn thuận này lại không phải người mà vua Duy Tân yêu bằng cả tấm lòng.
Thực tế trước đó, vị vua trẻ này đã gặp gỡ và phải lòng một người con gái khác. Người con gái này chính là Hồ Thị Chỉ - con gái Thượng thư Hồ Đắc Trung. Được biết, nhà vua đã có lễ ăn hỏi dành cho người phụ nữ ông vô tình gặp gỡ trong một mùa hè ở biển cửa Tùng.
Nói về cuộc gặp gỡ tình cờ này, sư bà Diệu Không - em gái của bà Hồ Thị Chỉ kể lại: Năm đó, khi vua Duy Tân 15 tuổi, ông đã ra nghỉ mát ở cửa Tùng (Quảng Trị). Khi ấy, thân sinh của bà là thượng thư Hồ Đắc Trung cũng đi theo hầu. Vì còn trẻ tuổi nên nhà vua rất muốn có bạn cùng lứa đến chơi cùng. Do đó, thân sinh của bà đã dẫn thêm 4 anh chị em chúng tôi gồm (hai anh tôi 15, 16 tuổi; chị tôi 13 tuổi và tôi 10 tuổi) cùng đi theo cho vui".
Cứ thế, mỗi sáng 4 anh em nhà Hồ Thị Chỉ lại cùng vua đi ra biển bơi lội, vui đùa. Nhà vua Duy Tân tuy quyền cao chức trọng nhưng lại là vị vua rất dung dị. “Ngài vẫn gọi các anh tôi bằng anh, gọi tôi bằng em. Song ngài ít nói chuyện với chị tôi lắm. Mỗi khi vui đùa cùng hai anh tôi và tôi, ở những trò chơi con nít, vua chỉ nhìn chị tôi mà không mời chơi. Khi nào ngài cũng tỏ ra vui vẻ, song vẫn nghiêm trang" - em gái của Hồ Thị Chỉ kể lại.
Rồi đến ngày vua Duy Tân và 4 anh em nhà Hồ Thị Chỉ cũng phải bịn rịn chia tay khi mùa hè kết thúc. Ngày chia ly, Hồ Thị Chỉ ứa lệ nhìn nhà vua. Vua Duy Tân cũng nhắc cô em gái dỗ dành chị và hẹn mùa hè năm sau sẽ lại tái ngộ.
Thời gian thoi đưa, hè năm sau cũng nhanh chóng đến. Vẫn nhớ như in lời hứa của mình, vua Duy Tân đã trở lại cửa Tùng như đã hẹn. Biết vua đã đến biển, Hồ Thị Chỉ cũng xin phép bố mẹ được theo 2 anh và em gái ra cửa Tùng chơi. Song vì nghĩ con gái đã lớn nên thượng thư Hồ Đắc Trung bắt con gái Hồ Thị Chỉ ở nhà. Không được đi gặp người đàn ông mà Hồ Thị Chỉ nhớ nhung, cô gái trẻ này đã khóc sưng cả mắt.
Lại nói về nhà vua Duy Tân, khi ra đến cửa Tùng chỉ gặp lại 3 người con của Thượng thư thì rất lấy làm ngạc nhiên. Nhà vua đã hỏi ngay rằng: “Sao lại thiếu mất 1 người?”. Khi biết Hồ Thị Chỉ bị bố mẹ bắt ở nhà, nhà vua thấy rất buồn và còn nói: “Thật tội nghiệp cho nàng”.
Đám hỏi và lần dằn lòng từ hôn với người con gái thầm thương trộm nhớ suốt 2 năm
Sau kỳ nghỉ hè “thiếu vắng” ấy 1 tháng, một hôm có người thị vệ đến tận nhà Thượng thư xin ảnh Hồ Thị Chỉ đem vào cung với mục đích để Thái hậu xem mặt. Và một tuần sau, Thái hậu cho đòi 2 vợ chồng nhà Thượng thư Hồ Đắc trung vào chầu.
Không ai rõ cuộc diện kiến hôm ấy của bố mẹ Hồ Thị Chỉ với Thái hậu ra sao. Nhưng ngày hôm sau, kiệu vua đã đến nhà và mang cho Hồ Thị Chỉ một đôi bông tai và một đôi vòng vàng. Đó chính là lễ ăn hỏi của nhà vua Duy Tân dành cho Hồ Thị Chỉ. Hồ Thị Chỉ cũng cùng bố mẹ quỳ lễ lạy tạ ân vua hạ cố.
Cứ tưởng mối tình “chắc như đinh đóng cột” này sẽ chẳng thể thay đổi. Nhưng nửa năm sau đó, vua Duy Tân bất ngờ cho đòi Hồ Đắc Trung vào triều. Tại buổi gặp này, vua Duy Tân nói muốn từ hôn với con gái ông. Nhà vua cũng muốn thượng thư Hồ Đắc Trung giới thiệu một người khác. Và chính bố của Hồ Thị Chỉ đã giới thiệu Mai Thị Vàng - con gái quan phụ đạo Mai Khắc Đôn cho nhà vua.
Về lý do nhà vua Duy Tân đột ngột từ hôn với Hồ Thị Chỉ, đến nay vẫn còn là một ẩn số. Thế nhưng, sau khi quyết định từ hôn, nhà vua Duy Tân còn nhắc thượng thư Hồ Đắc Trung nên an ủi con gái và nếu có thể thì gả nàng cho một người đàn ông khác. Ông cũng dặn Thượng thư nhất định không để được Hồ Thị Chỉ buồn.
Đặc biệt, nhà vua Duy Tân còn nói rất thực lòng rằng: “Thầy nên hiểu vì tôi thương cả gia đình thầy, nên mới phải từ hôn với người mà tôi mến từ 2 năm nay”.
Vài tháng sau khi quyết định từ hôn với người con gái mà vị vua trẻ thương mến suốt 2 năm, vua Duy Tân bị thực dân Pháp bắt đi đày ở Réunion - Ấn Độ Dương (Do ông cùng Trần Cao Vân mưu toan khởi nghĩa chống Pháp nhưng bị lộ). Sau sự việc này, nhiều người đã hiểu ra sự thực đằng sau lời khăng khăng từ hôn đột ngột kia của vị vua trẻ: Dù ấp ủ 2 năm trời nhưng vua Duy Tân vì không muốn làm liên lụy đến người mình thương yêu nên trước đã có cố tình phải dằn lòng từ hôn.
Nói về Hồ Thị Chỉ, sau khi vua Khải Định lên ngôi, vì muốn có một người biết tiếng Pháp để tiện thông ngôn nên đã đưa bà vào cung phong làm Ân phi. Nhưng không bao lâu sau ngày Hồ Thị Chỉ vào cung thì Khải Định mất. Từ đó cho đến khi qua đời, Hồ Thị Chỉ cứ sống trong u uất và đem theo mối tình hận với vua Duy Tân.