Hình ảnh hiếm về xí nghiệp thuốc phiện ở Sài Gòn thời Pháp thuộc

Thuốc phiện còn được biết tới với cái tên “nàng tiên nâu”, là nhựa được trích ra và chế biến từ quả của cây thuốc phiện (hay cây anh túc). Vào thời kỳ cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, hầu hết các quốc gia Đông Á chìm ngập trong làn khói thuốc phiện. 

Mặc dù biết tác hại của thứ chất gây nghiện này lên con người song vì lợi nhuận, chính quyền thực dân Pháp vẫn cho phép buôn bán và chế biến thuốc phiện ngay tại mảnh đất Sài Gòn thập niên 1900. 

Hãy cùng ngược dòng lịch sử xem lại hình ảnh hiếm hoi về một nhà máy chế biến thuốc phiện thời kỳ Pháp thuộc.

Năm 1861, khi miền Nam nước ta còn nằm dưới quyền bảo hộ của Pháp, thuốc phiện được sử dụng rất ít ở Việt Nam. Tuy nhiên, theo làn sóng Hoa Kiều nhập cư, thuốc phiện dần lan rộng, được sử dụng nhiều hơn. Lúc này, những nhà máy chế biến “nàng tiên nâu” cũng dần xuất hiện ngay giữa trung tâm Sài Gòn. 

Trong tình cảnh đó, chính quyền thuộc địa Pháp đã quyết định cho phép buôn bán ma túy công khai nhằm thu một khoản thuế khổng lồ, lên tới hàng triệu đồng piastres (đơn vị tiền tệ khi đó ở Đông Dương).

Vị trí của nhà máy chế biến thuốc phiện trên bản đồ Sài Gòn do người Pháp vẽ. Theo đó, xí nghiệp “nàng tiên nâu” này nằm ở số 74 Rue Paul Blanchy, nay là nhà hàng The Refinery số 74 đường Hai Bà Trưng, gần phía sau Nhà hát Thành phố.

Đây là hình ảnh cổng vào chính của nhà máy chế biến thuốc phiện lớn nhất Sài Gòn năm 1904. Theo mô tả trong cuốn “Note sur l’Opium” của người Pháp xuất bản năm 1906, cơ sở này xây trên khu đất hình chữ nhật rất rộng, có diện tích lên tới 1ha. 

Kiến trúc bên trong nhà máy vô cùng đầy đủ, bao gồm phòng, nhà xưởng chuyên dụng cho kho, thủ quỹ, bảo vệ, công nhân sản xuất…

Công nhân làm việc trong nhà máy chế biến thuốc phiện theo hai ca sáng và tối. Trên đây là hình ảnh các công nhân của nhà máy tan ca làm sáng.

Nguyên liệu đầu vào của nhà máy này là thuốc phiện thô nhập từ Vân Nam (Trung Quốc) hoặc thuốc phiện Benares (từ Ấn Độ). Phương pháp sản xuất tại đây giống cách chế biến thuốc phiện của người Quảng Đông nhưng có thêm sự trợ giúp của dây chuyền Tây Âu nhằm tăng năng suất. Theo đó, một mẻ thuốc phiện sẽ ra lò sau 3 ngày chế biến trong xưởng.

  Khâu đầu tiên trong quá trình chế biến là xử lý thuốc phiện thô được bọc trong lá chuối thành hình quả bóng.