Lý giải hiện tượng này, ta cần nhìn nhận từ ba yếu tố chính: hoàn cảnh xã hội, kỷ luật quân đội và khát vọng thăng tiến.
1. Hoàn cảnh xã hội: Chạy trốn đói nghèo, tìm sự sống trong chiến tranh
Trong bối cảnh xã hội Trung Quốc cổ đại, đời sống của người dân vô cùng khắc nghiệt. Nhiều binh lính không tình nguyện tham gia quân đội mà bị cưỡng bức nhập ngũ, hoặc nếu tự nguyện thì đa phần cũng vì đói khổ, không còn con đường nào khác. Việc gia nhập quân đội lúc này trở thành cách duy nhất để họ có được cái ăn và tránh chết đói. Đặc biệt, những người nghèo khổ vốn đã quá quen với sự cùng cực và bất công, từ đó hình thành sự chai lì trước cái chết. Trong tâm trí họ, cái chết trên chiến trường đôi khi không khác gì cái chết trong đói khổ, thậm chí, nó còn có thể mang lại danh dự hơn.
Trong bối cảnh chiến tranh cổ đại, nỗi sợ hãi cái chết không biến mất, nhưng nó bị lấn át bởi những yếu tố khác (Ảnh minh họa)
Những binh lính bị bắt ép tham gia quân đội thậm chí không có quyền lựa chọn. Họ trở thành công cụ của các thế lực cầm quyền và bị ném vào chiến trường, nơi mạng sống của họ không còn được định đoạt bởi chính mình. Khi đã không còn cách nào khác, tâm lý "mặc kệ số phận" khiến họ trở nên liều lĩnh và sẵn sàng đón nhận cái chết như một sự giải thoát.
2. Kỷ luật và quân quy khắc nghiệt: Sống chết theo lệnh chỉ huy
Một trong những yếu tố quan trọng khiến binh lính không dám lùi bước chính là hệ thống kỷ luật nghiêm ngặt của quân đội Trung Quốc cổ đại. Trong quân đội, quân lệnh được ví như núi, không ai có thể trái lệnh mà không chịu hình phạt nặng nề, thậm chí là tử hình ngay tại trận. Chính sự khắc nghiệt này khiến binh lính hiểu rằng nếu không tuân theo lệnh, cái chết sẽ đến trước khi kẻ thù kịp giết họ. Thay vì chọn cái chết vì vi phạm quân lệnh, họ buộc phải lao vào trận chiến với hy vọng mong manh có thể sống sót và lập công.
Kỷ luật quân đội thời cổ đại không chỉ là yếu tố để duy trì trật tự mà còn là công cụ duy trì sức mạnh chiến đấu. Những đội quân như quân của Tần Thủy Hoàng hay La Mã cổ đại đều nổi tiếng với tính kỷ luật thép, nơi bất kỳ hành vi chống đối nào cũng bị trừng trị tàn nhẫn. Điều này khiến binh lính dù sợ hãi nhưng không còn lựa chọn nào khác ngoài việc chiến đấu theo lệnh.
3. Khát vọng lập công và phần thưởng hậu hĩnh: Động lực lớn lao để chiến đấu
Không chỉ bị ép buộc bởi kỷ luật, nhiều binh lính còn bị thôi thúc bởi khát vọng thăng tiến và phần thưởng từ chiến công. Trong quân đội cổ đại, những người đầu tiên leo lên tường thành hay vượt qua hàng ngũ địch thường được ghi công và thưởng hậu hĩnh. Chiến công mang lại không chỉ là tiền bạc, mà còn là cơ hội được thăng chức, thậm chí thoát khỏi thân phận thấp kém. Khác với công danh văn chức đòi hỏi thời gian dài tích lũy, chiến công quân sự mang lại kết quả rõ ràng và nhanh chóng. Một lần lập công lớn có thể thay đổi hoàn toàn cuộc đời binh lính, đưa họ từ một kẻ vô danh trở thành anh hùng được ca ngợi.
Khái niệm “trọng thưởng tất hữu dũng phu” (thưởng lớn tất có người dũng cảm) đã trở thành nguyên tắc phổ biến trong chiến tranh cổ đại. Phần thưởng không chỉ khơi dậy sự liều lĩnh của binh lính mà còn là công cụ quản lý hữu hiệu, khiến họ bất chấp hiểm nguy lao vào chiến trận với hy vọng lập công.
Trong bối cảnh chiến tranh cổ đại, nỗi sợ hãi cái chết không biến mất, nhưng nó bị lấn át bởi những yếu tố khác: đói khổ, kỷ luật quân đội và khát vọng lập công. Chiến tranh không chỉ là sự lựa chọn bất đắc dĩ của nhiều người mà còn là cơ hội hiếm hoi để họ thay đổi số phận. Dù hiểu rằng mình có thể mất mạng bất cứ lúc nào, binh lính vẫn phải đối diện với thực tế khắc nghiệt ấy. Họ không chỉ chiến đấu vì bản thân mà còn vì sự sống còn của gia đình, danh dự, và một hy vọng nhỏ nhoi về tương lai tươi sáng hơn.
Chiến tranh luôn là một nghịch lý đầy bi kịch: dù khẳng định giá trị của mạng sống, nó lại đẩy con người vào cảnh đối đầu sinh tử. Chính điều này khiến ta hiểu rằng, sự hy sinh của những người lính cổ đại không chỉ là biểu hiện của lòng dũng cảm mà còn là sự phản chiếu của những nghịch lý cuộc đời – nơi họ phải chọn giữa cái chết tức thời và hy vọng sống sót qua chiến công.