Ngày nay, cuộc sống dù hiện đại, tiện nghi nhưng nhiều người vẫn nhớ mãi về hương vị của quá khứ, thôn quê. Vì thế có những món ăn, loại quả dân dã từng chỉ đến chống đói hay ăn đến chán ngấy thì nay đã trở thành đặc sản. Trong đó, phải kể đến món cá thính Lập Thạch - Đặc sản quê dân dã mà cách làm kì công.
Cách Hà Nội hơn 60km, Vĩnh Phúc không chỉ thu hút du khách bởi những danh lam thắng cảnh tuyệt đẹp và di tích lịch sử văn hóa như Tam Đảo, hồ Đại Lải, mà còn nổi tiếng với nền ẩm thực phong phú. Trong đó, món cá thính - món cá sống ủ chua, trở thành một đặc sản độc đáo, hấp dẫn không thể bỏ qua.
Món cá thính trở thành đặc sản nổi danh ở Lập Thạch, Vĩnh Phúc.
Theo các tài liệu ghi lại, Lập Thạch xưa nay được ông trời ưu ái cho không biết bao nhiêu là tôm cá từ những sông những suối, những ao những hồ.
Thế nhưng lúc bấy giờ dân làng không biết phải làm sao để bảo quản thực phẩm tươi được lâu dài, nếu không bảo quản thì ăn không làm sao hết vào những thời điểm nước lên.
Xuất phát từ hoàn cảnh đó, người ta đã nghĩ ra cách chế biến đặc biệt dành cho cá để có thể giữ được lâu hơn và càng ngày càng cải thiện mùi vị, ấy là món cá thính.
Không có một món cá nào khác lại sử dụng phương pháp chế biến đặc biệt này, nhờ vậy cá thính chính là món ăn có một không hai, hương vị lại không đâu bì kịp.
Chị Dương Thu Giang, chủ một cơ sở chế biến đặc sản cá thính ở Lập Thạch, chia sẻ rằng để làm nên món cá thính ngon nhất, người ta thường chọn những con cá tươi sống có kích thước lớn, thịt dày như cá mè, cá trắm, cá chép,... Các loại cá nhỏ cũng có thể làm món này nhưng được để nguyên con thay vì cắt khúc.
Cá được giữ nguyên vảy, lọc bỏ ruột rồi rửa sạch, cắt khúc và khứa vài đường nhỏ trên thân để cá khi tẩm ướp ngấm gia vị hơn. Sau đó, cá được ủ muối trong vài ngày. Cá được ướp muối theo tỷ lệ 10kg cá/1,5kg muối.
Nhồi đầy muối vào phần mang và bụng cá, sau đó lắc đều cho sạch hết muối thừa. Sau khi ủ muối từ 4 đến 10 ngày (tùy theo thời tiết), cá được lấy ra, ép cho chảy hết nước muối, để khô ráo.
Thính được làm từ hỗn hợp gạo tẻ (hoặc gạo nếp) và đỗ tương. Các nguyên liệu được rang đều dưới lửa nhỏ đến khi chuyển màu vàng, giòn và dậy mùi thơm, sau đó giã nhỏ.
Thính không được xay mịn mà chỉ giã vừa tay để giữ độ khô cho cá khi ướp. Thính được chà xát khắp mình cá đã ủ muối, lần lượt xoa đều khắp phía trong và ngoài.
Cá sau khi ướp thính sẽ được xếp cẩn thận vào lọ sành, mỗi lớp cá lại rải một lớp thính, lớp thính trên cùng phải phủ thật dày.
Người ta có thể thêm lá ổi vào lọ cá để tăng hương vị. Sau khoảng 3-4 tháng, cá muối chua đã đủ độ sẽ được lấy ra, cạo sạch thính cũ rồi thay bằng thính mới hoặc có thể đem chế biến ngay.
Cá muối chua đạt chuẩn phải đảm bảo miếng cá khô, chắc thịt, dậy mùi thơm của thính và lá ổi, màu hổ phách hoặc đỏ hồng bên trong, bên ngoài là da cá ngấm thính vàng ruộm.
Để món cá thính đạt chuẩn, người ta phải chọn những con cá tươi sống, kích thước lớn và thịt dày. Các loại cá mè, cá trắm, cá chép là lựa chọn hàng đầu. Cá nhỏ cũng có thể được dùng, nhưng phải để nguyên con thay vì cắt khúc.
Cá sau khi được giữ nguyên vảy, lọc bỏ ruột rồi rửa sạch, cắt khúc và khứa vài đường nhỏ trên thân để gia vị ngấm đều.
Thính được chà xát khắp mình cá đã ủ muối, từ phía trong ra ngoài. Cá sau khi ướp thính được xếp cẩn thận vào lọ sành, mỗi lớp cá lại rải một lớp thính, lớp thính trên cùng phải phủ thật dày. Người ta có thể thêm lá ổi vào lọ cá để tăng hương vị.
Sau khoảng 3-4 tháng, cá muối chua đã đủ độ sẽ được lấy ra, cạo sạch thính cũ rồi thay bằng thính mới hoặc có thể đem chế biến ngay. Cá muối chua đạt chuẩn phải đảm bảo miếng cá khô, chắc thịt, dậy mùi thơm của thính và lá ổi, màu hổ phách hoặc đỏ hồng bên trong, bên ngoài là da cá ngấm thính vàng ruộm.
Cá muối chua có thể thưởng thức ngay hoặc chế biến thành nhiều món ăn, trong đó phổ biến nhất là cá nướng.
Cá được kẹp vào thanh tre tươi, nướng trên bếp than củi cho đến khi dậy mùi thơm đặc trưng. Đây là món ăn được người địa phương yêu thích và có thể thưởng thức bất kỳ mùa nào trong năm.
Những thực khách từng có cơ hội thưởng thức món cá muối chua Lập Thạch đều nhận xét rằng phần thịt cá không khô như cá mắm, không nhão như cá tươi hay cá rán. Khi gỡ ra, thịt cá có màu hồng đậm, vị chua, mặn hài hòa và mùi thơm khó tả.
Cá thính Lập Thạch được Tổng Hội Nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam trao giấy chứng nhận “Sản phẩm nông nghiệp nổi tiếng”, đây chính là động lực để những người làm cá thính tại huyện Lập Thạch tiếp tục quảng bá, giới thiệu rộng rãi hơn nữa sản phẩm của mình ra thị trường.
Không chỉ hấp dẫn du khách tới thưởng thức hoặc mua về làm quà, cá thính Lập Thạch giờ còn được đóng gói, vận chuyển đi khắp nơi, trở thành đặc sản nổi tiếng được nhiều người yêu thích. Món cá thính có giá dao động từ 150.000 - 190.000 đồng/kg, tùy loại cá.
Cá thính - món ăn dân dã từ lâu đã trở thành đặc sản quý báu của người dân Vĩnh Phúc, mang theo hương vị đồng quê mộc mạc, gợi nhớ những kỷ niệm về quê hương trong lòng mỗi người con xa xứ và du khách bốn phương.