Nhiều người vẫn hiểu sai về nghi thức quan trọng này
Lễ cúng ông Công ông Táo là một nghi thức mang đậm nét văn hóa tâm linh của người Việt, diễn ra vào dịp cuối năm. Đây là thời điểm các gia đình sửa soạn, sắm sửa để tiễn ông Táo về trời báo cáo những việc đã xảy ra trong năm. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về nguồn gốc và ý nghĩa của nghi thức này, đặc biệt là việc lựa chọn cá chép để cúng.
Nên cúng bao nhiêu cá chép ngày ông Công ông Táo?
Theo truyền thống, vào ngày 23 tháng Chạp, người Việt thường mua cá chép để làm lễ cúng ông Công ông Táo. Tương truyền, ông Táo sẽ cưỡi cá chép về trời. Vì vậy, việc cúng cá chép vào ngày này được xem là sự chuẩn bị phương tiện cho các vị thần về thiên đình. Tuy nhiên, ngày nay, có rất nhiều cách hiểu và thực hiện khác nhau về việc cúng cá chép. Người thì mua cá chép thường, người lại chọn cá chép đỏ, có người cúng cá chép giấy, người cúng cá sống, có người lại nấu cá chín rồi cúng. Vậy, đâu mới là cách làm đúng?
Nên cúng cá giấy, cá nấu chín hay cá sống?
Ngày xưa, ông bà ta thường mua cá chép về rán lên như một món ăn, sau đó dâng cúng gia tiên và thần linh vào dịp Tết ông Công ông Táo. Theo quan niệm này, món ăn cúng phải được làm chín. Việc rán cá nguyên con được xem như một nghi thức "hóa kiếp" để cá trở thành phương tiện cho ông Công ông Táo lên trời.
Sau này, dân gian lại có quan niệm rằng phải mua cá chép sống, thả vào bát nước, khi thấy cá bơi được thì mới giúp ông Táo bay về trời. Gần đây, nhiều gia đình lại chọn mua cá chép giấy để cúng, sau đó đốt đi với mong muốn "hóa" thành phương tiện cho ông Táo, tương tự như đốt vàng mã cho ông bà tổ tiên.
Thực tế, việc cúng ông Công ông Táo là một nghi thức thể hiện lòng biết ơn đối với vị thần cai quản bếp núc và các đấng thần linh. Nhiều người tin rằng, việc mua cá chép cúng còn giúp ông Táo về trời bẩm báo kịp thời, mang lại may mắn và tài lộc cho gia đình trong năm mới.
Cá chép sống: Vừa tâm linh, vừa nhân văn
Theo các nhà nghiên cứu văn hóa Việt Nam, việc cúng cá chép sống vào ngày 23 tháng Chạp là phù hợp nhất. Ngoài ý nghĩa thờ cúng, việc phóng sinh cá chép sau khi cúng thể hiện một nét đẹp văn hóa quý báu, mang tinh thần nhân đạo của người Việt. Phóng sinh là một hành động mang tính nhân văn sâu sắc. Do đó, nếu có điều kiện, bạn nên chọn mua cá chép sống để cúng, sau đó mang đi phóng sinh. Việc này vừa thể hiện được ý nghĩa tâm linh, vừa mang đến điều thiện lành, tránh sát sinh mà còn tích thêm phước báu.
Cá giấy cũng là một lựa chọn, nhưng nên hạn chế việc đốt vì tương tự như vàng mã. Còn cá chín, chỉ nên xem như một món ăn để dâng cúng.
Cách chọn cá chép cúng ông Công ông Táo chuẩn nhất
Hiện nay, trên thị trường có rất nhiều loại cá chép, trong đó có cá chép đỏ, một loại cá cảnh được ưa chuộng. Màu đỏ mang ý nghĩa may mắn và rực rỡ. Bên cạnh đó, bạn cũng có thể chọn cá chép đồng.
Khi mua cá chép sống để phóng sinh, nên chọn những con cá còn khỏe mạnh, bơi lội linh hoạt, không bị bong tróc vảy. Không nhất thiết phải chọn cá to, mà nên chọn loại phù hợp với điều kiện kinh tế và quan trọng là cá phải khỏe mạnh. Để kiểm tra, bạn có thể chạm nhẹ vào mặt nước chậu đựng cá, nếu thấy cá bơi nhanh, quẫy mạnh thì đó là cá khỏe. Ngoài ra, có thể kiểm tra bằng cách lật mang cá, nếu mang cá màu đỏ tươi thì đó là cá khỏe, ngược lại nếu mang cá màu đỏ thâm thì đó là cá yếu.
Khi phóng sinh, cần chú ý đến vị trí phóng sinh, tránh xả túi nilon bừa bãi và tránh thả cả túi xuống sông, làm cá chết.
Lưu ý khi cúng cá chép ngày ông Công ông Táo
Khi chọn cúng cá sống, bạn nên thả cá vào bát nước sạch, có thể thêm một chút rong rêu nhỏ để giữ cá được khỏe nếu mua trước ngày cúng. Bát đựng cá nên đặt cạnh mâm cỗ cúng và phải được giữ sạch sẽ. Nên cúng cá sớm để khi phóng sinh cá còn khỏe mạnh, tránh để cá yếu hoặc chết, phạm phải điều cấm kỵ.
Đặc biệt, khi đi phóng sinh, cần tránh những nơi giăng lưới bắt cá, và tuyệt đối không thả cả túi nilon xuống sông gây ô nhiễm môi trường và làm chết thủy sinh.
Cúng bao nhiêu con cá?
Theo quan niệm tâm linh, nên chọn số lẻ để cúng. Riêng với lễ cúng ông Công ông Táo, nên chọn số lượng 3 con cá chép. Điều này xuất phát từ truyền thuyết gia đình Táo quân có 2 ông và 1 bà. Tuy nhiên, việc cúng bao nhiêu con cá là tùy tâm, không bắt buộc. Gia chủ có thể cúng 1 con cá nếu thấy phù hợp.
Việc cúng cá chép trong lễ cúng ông Công ông Táo là một nghi thức ý nghĩa, thể hiện lòng thành kính và biết ơn. Việc chọn cá sống, thả phóng sinh không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn thể hiện được nét đẹp nhân văn trong văn hóa Việt. Hãy lựa chọn cách thực hiện phù hợp với điều kiện và tấm lòng của mình để ngày lễ thêm trọn vẹn.