Ý nghĩa của tục lệ cúng Tất niên vào ngày 30 Tết
Cúng Tất niên khác với cúng Giao thừa. Thời điểm để cúng Tất niên sẽ vào chiều hoặc tối ngày 30 Tết. Bữa cơm Tất niên là dịp để con cháu trong nhà thể hiện lòng thành kính, tri ân của mình với thần linh, gia tiên, những người đã phù hộ độ trì cho gia đình được bình an mạnh khỏe trong suốt năm qua. Đồng thời, qua mâm cúng, người trong nhà sẽ mời ông bà, tổ tiên – những người đã khuất trong gia đình dòng họ của mình về, cùng gia đình đón Tết. Chim có tổ, người có tông – đây là một nét đẹp văn hóa của người Việt Nam từ bao đời nay.
Cách chuẩn bị mâm cúng tất niên
Mâm lễ cúng Tất niên tùy thuộc theo vùng miền, mỗi nơi sẽ khác nhau và tùy thuộc vào điều kiện gia đình mà chuẩn bị. Thế nhưng, một số vật phẩm nhất định phải có khi cúng theo phong tục của người Việt đó là: mâm ngũ quả, hương hoa, vàng mã, trầu cau, rượu, bánh chưng,... các món ăn trong ngày Tết sẽ được bầy biện trang nghiêm trên bàn thờ. Một số vùng có thêm câu đối đỏ, "gậy ông vải" (là 2 đôi mía còn đủ cả ngọn, lá tươi tốt, buộc khum vào nhau ở hai bên bàn thờ).
Bữa cơm ngày cuối năm được làm thịnh soạn hơn ngày thường. Tùy từng vùng miền mà có những đặc trưng riêng.
Mâm cỗ cúng tất niên ở miền Bắc
Một mâm cúng tất niên truyền thống ở miền Bắc thường gồm những món sau:
Mâm ngũ quả, hoa tươi, vàng mã, hương đèn, trà rượu, trầu cau…
Mâm cỗ mặn gồm:
Bánh chưng/bánh tét
Giò lụa
Gà luộc
Thịt đông
Nem rán
Miến xào lòng gà
Canh măng
Xôi
Mâm cỗ cúng tất niên ở miền Trung
Mâm ngũ quả: Người dân miền Trung không quá câu nệ hình thức ý nghĩa của mâm ngũ quả, thành tâm là chính nên thường là có gì cúng nấy. Mâm ngũ quả ở miền Trung thường có chuối, mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài…
Hương hoa, giấy tiền vàng mã, đèn nến, trầu cau, trà, rượu.
Mâm cơm cúng gồm có:
Bánh chưng, bánh tét.
Dưa món củ kiệu.
Giò lụa.
Thịt đông.
Gỏi gà bóp rau răm.
Nem.
Măng ninh khô.
Canh miến.
Cá chiên hay ram.
Cơm 3 bát.
Mâm cúng tất niên miền Nam
Mâm ngũ quả, hương, hoa tươi, giấy tiền vàng mã, đèn nến, trầu cau, trà, rượu.
Mâm cỗ mặn cúng tất niên của miền Nam:
Bánh tét.
Dưa giá củ kiệu.
Thịt heo luộc.
Thịt kho tàu.
Gỏi cuốn.
Nem.
Gỏi tôm thịt.
Măng tươi ninh.
Khổ qua nhồi thịt.
Cơm 3 chén.
Bài cúng tất niên chiều 30 Tết theo "Văn khấn cổ truyền Việt Nam" - NXB Văn hóa Thông tin:
Nam mô A-Di-Đà Phật! (3 lần)
- Con kính lạy chín phương trời, mười phương chư Phật, chư Phật mười phương.
- Con kính lạy Hoàng thiên, Hậu thổ, chư vị tôn thần.
- Con kính lạy ngài Kim niên Đương cai Thái Tuế chí đức tôn thần.
- Con kính lạy các ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị Đại Vương.
- Con kính lạy ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa tôn thần.
- Con kính lạy các ngài Ngũ Phương, Ngũ Thổ, Long Mạch, Tài Thần, Bản gia Táo Quân, cùng tất cả các vị thần linh cai quản trong xứ này.
- Con kính lạy chư gia Cao tằng Tổ khảo, Cao tằng Tổ tỷ, tiên linh nội ngoại họ: ...
Hôm nay là ngày 30, tháng Chạp, năm: ...
Tín chủ (chúng) con là: ...
Ngụ tại: ...
Trước án kính cẩn thưa trình: Đông tàn sắp hết, năm kiệt tháng cùng, xuân tiết gần kề, minh niên sắp tới.
Chúng con cùng toàn thể gia quyến sắm sanh phẩm vật hương hoa, cơm canh thịnh soạn, sửa lễ tất niên, dâng cúng Thiên Địa tôn thần, phụng hiến Tổ tiên, truy niệm chư linh.
Theo như thường lệ tuế trừ cáo tế, cúi xin chư vị tôn thần, liệt vị gia tiên, bản xứ tiền hậu chư vị hương linh giáng lâm án toạ, phủ thuỳ chứng giám, thụ hưởng lễ vật, phù hộ toàn gia lớn bé trẻ già bình an thịnh vượng, bách sự như ý, vạn sự tốt lành, luôn luôn mạnh khoẻ, gia đình hoà thuận.
Thành tâm bái thỉnh, cúi xin chư vị tôn thần và gia tiên nội ngoại chứng giám phù hộ độ trì.
Nam mô A-Di-Đà Phật (3 lần, 3 lạy).
(*)Thông tin trong bài chỉ mang tính tham khảo.