Thị xã Phú Thọ nằm ở phía Tây miền đất Tổ Hùng Vương, nơi con người tụ cư từ buổi bình minh của lịch sử dân tộc. Trong dòng lịch sử hàng ngàn năm chiến đấu và xây dựng quê hương, chặng đường hơn một thế kỷ qua chính là sự tiếp nối và phát triển ở một tầm cao của những nỗ lực và ý chí vươn lên không ngừng của nhân dân thị xã, tạo nên những chuyển biến cơ bản và toàn diện trên mảnh đất này.
Làng Phú Thọ xưa vốn là một làng việt cổ thuần nông, dân cư thưa thớt, tập trung ở 3 khu vực gọi là các động, gồm: động Tiên - Trung tâm của làng (phường Phong Châu ngày nay); động Cờ (phường Hùng Vương ngày nay) và động Cao (khu Cao Bang, phường Trường Thịnh cũ - nay là xã Thanh Minh).
Thị xã Phú Thọ - một trong những thị xã lâu đời nhất Việt Nam
Ngày 05-5-1903, Toàn quyền Đông Dương ra nghị định chuyển lỵ sở tỉnh Hưng Hóa về làng Phú Thọ và đổi tên tỉnh Hưng hóa thành tỉnh Phú Thọ. Vị trí trung tâm Tỉnh lỵ của thị xã Phú Thọ đã được thực dân Pháp duy trì và củng cố suốt 42 năm, từ khi thành lập cho đến năm 1945.
Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, thị xã Phú Thọ trở thành trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa của Tỉnh Phú Thọ. Từ thị xã này, Đảng bộ chính quyền tỉnh Phú Thọ đã lãnh đạo nhân dân thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng và Chính phủ, củng cố chính quyền, tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc, cải thiện đời sống nhân dân và lãnh đạo toàn dân trong tỉnh trực tiếp tham gia cuộc kháng chiến trường kỳ 9 năm giành thắng lợi.
Ngày 04-02-1967 theo Quyết định số 14-CP của Hội đồng Chính phủ, sáp nhập hai xã Văn Lung, Hà Lộc thuộc huyện Lâm Thao và xã Trường Thịnh thuộc huyện Thanh Ba vào thị xã Phú Thọ. Tháng 02-1968, Tỉnh Phú Thọ và Tỉnh Vĩnh Phúc hợp nhất thành tỉnh Vĩnh Phú, thị xã Phú Thọ là một trong ba thị xã thuộc tỉnh Vĩnh Phú. Ngày 5 tháng 7 năm 1977, theo Quyết định 178-CP của Hội đồng Chính phủ, chuyển xã Thanh Minh thuộc huyện Thanh Ba về thị xã Phú Thọ quản lý.
Ngày 01-4-2003, Chính Phủ ban hành Nghị định số 32/2003/NĐ-CP, theo đó, việc điều chỉnh địa giới hành chính mở rộng thị xã Phú Thọ; thành lập xã, phường thuộc thị xã Phú Thọ, theo Nghị định thị trấn Phú Hộ thuộc huyện Phù Ninh; xã Hà Thạch thuộc huyện Lâm Thao và thôn Thanh Vinh của xã Thanh Hà thuộc huyện Thanh Ba về thị xã Phú Thọ quản lý. Đồng thời thành lập xã Phú Hộ, xã Thanh Vinh. Thành lập phường Trường Thịnh trên cơ sở toàn bộ diện tích tự nhiên và dân số của xã Trường Thịnh. Nâng tổng số đơn vị hành chính của thị xã gồm 6 xã, 4 phường, tổng diện tích 6.328,65ha, dân số 62.863 người. Ngày 23-7-2013 Chính phủ ban hành Nghị quyết số 88/NQ-CP “về việc thành lập phường Thanh Vinh thuộc thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ”, phường Thanh Vinh được thành lập trên cơ sở toàn bộ diện tích tự nhiên của xã Thanh Vinh.
Thị xã Phú Thọ chuẩn bị lên thành phố trong tương lai không xa
Đến hết năm 2020, thị xã Phú Thọ còn 09 đơn vị hành chính, gồm 5 xã, 4 phường và 62 khu dân cư. Hiện nay, Thị xã Phú Thọ có 6.520,16ha diện tích đất tự nhiên, gồm 09 đơn vị hành chính, với 62 khu dân cư; dân số của thị xã khoảng 80 nghìn người.