Tết Đoan Ngọ, diễn ra vào giờ Ngọ ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch hàng năm, còn được gọi là Tết diệt sâu bọ. Năm nay, Tết Đoan Ngọ rơi vào thứ hai (10/6 dương lịch).
Tết Đoan Ngọ là dịp người dân tổ chức các hoạt động bắt sâu bọ, tiêu diệt sâu bệnh gây hại cho cây trồng, nhằm cầu mong mùa màng bội thu. Theo quan niệm dân gian, vào ngày này, các loài sâu bọ, giun, ký sinh trong hệ tiêu hóa sẽ ngoi lên, tạo cơ hội tốt để tiêu diệt chúng.
Tết Đoan Ngọ luôn có rượu nếp và trái cây chua.
Một trong những món ăn truyền thống trong ngày Tết Đoan Ngọ là cơm rượu. Món này hội tụ đầy đủ các vị cay, nóng, ngọt, chua, đắng, giúp giết sâu bọ và ký sinh trùng trong cơ thể. Người xưa cho rằng, ăn cơm rượu khi bụng đói sẽ làm cho sâu bọ trong bụng "say" và chết ngất.
Từ góc nhìn khoa học, cơm rượu làm từ gạo nếp, chứa nhiều vitamin và khoáng chất, đặc biệt là vitamin B và chất xơ. Ăn cơm rượu không chỉ bồi bổ sức khỏe, tăng sức đề kháng mà còn ngăn ngừa bệnh tim mạch và cao huyết áp.
Tết Đoan Ngọ bắt nguồn từ một truyền thuyết: Sau khi trúng vụ mùa, nông dân vui mừng nhưng bị sâu bọ tấn công. Một ông lão tên Đôi Truân xuất hiện và chỉ cho dân lập đàn cúng đơn giản với bánh tro, trái cây, rồi ra trước nhà vận động thể dục. Chỉ sau một lúc, sâu bọ té ngã rã rượu. Từ đó, dân chúng tổ chức Tết Đoan Ngọ hàng năm để tưởng nhớ ông lão.
Sự khác nhau của cơm rượu mỗi miền:
Miền Bắc: Cơm rượu thường làm từ nếp cẩm, tạo ra hương vị đặc trưng của vùng Tây Bắc.
Miền Trung: Cơm rượu thường được ép thành từng khối.
Miền Nam: Cơm rượu được vo tròn.
Dù khác biệt về hình thức chế biến, cơm rượu ở các miền đều nhằm mục đích diệt sâu bọ và phòng trừ dịch bệnh trong dịp Tết Đoan Ngọ.
Cơm rượu nếp hay rượu nếp được lên men từ gạo nếp trong khoảng 3 ngày. Gạo nếp sử dụng phải là loại nếp cẩm, nếp cái hoa vàng giàu dinh dưỡng. Men rượu làm từ thảo dược có đặc tính cay, nóng, giúp thủy phân tinh bột thành đường và lên men thành rượu. Cơm rượu chứa lượng cồn thấp, khó gây cảm giác say xỉn như rượu thông thường.