Theo quan niệm dân gian, Thanh minh vừa là dịp lễ, vừa là ngày mặt trời ở vị trí hoàng đạo, may mắn và người dân đi tảo mộ, tu sửa lại mộ phần tổ tiên với đạo nghĩa uống nước nhớ nguồn. Với nhiều gia đình, lễ tảo mộ là dịp con cháu sum họp để thực hiện trách nhiệm, sự tận nghĩa, hiếu hạnh, thành kính với tổ tiên.
Ảnh minh hoạ.
Sắm lễ tảo mộ Tiết Thanh minh thường bao gồm:
Hương đèn, trầu cau, tiền vàng, rượu thịt (chân giò, gà luộc hoặc một khoanh giò nạc), hoa quả.
Khi đến nghĩa trang hay khu vực có để mộ phần của gia đình mình thì gia chủ đặt lễ vào chỗ thờ chung. Sau đó thắp đèn, nhang, vái 3 vái vị Linh thần Thổ địa rồi khấn.
Bài văn khấn Tiết Thanh Minh lễ vong linh ngoài mộ
Con lạy chín phương trời, mười phương chư Phật, chư Phật mười phương.
Con kính lạy hương linh: (tên người dưới phần mộ, nếu là các cụ tổ tiên đã xa đời thì có thể gọi là cụ Tam Đại, Tứ Đại...).
Hôm nay là ngày (đọc ngày âm lịch), nhân tiết Thanh minh. Tín chủ chúng con là (tên người khấn hoặc đọc tên những người cùng đi tảo mộ). Ngụ tại (địa chỉ của gia chủ).
Chúng con và toàn thể gia đình con cháu, nhờ công ơn võng cực, nền đức cao dày, gây dựng cơ nghiệp của... (người dưới phần mộ), chạnh lòng nghĩ đến âm phần ở nơi hoang vắng, tín chủ con thành tâm sắm lễ, quả cau lá trầu, hương hoa trà quả, thắp nén tâm hương kính dâng trước mộ, kính mời chân linh (cụ, cha, ông tùy theo vai của người dưới mộ so với người cúng) lai lâm hiến hưởng. Chúng con xin phép được sửa sang phần mộ, bồi xa, bồi thổ cho được dầy bền, tu sửa minh đường hậu quỷ cho thêm vững chắc.
Nhờ ơn Phật, Thánh phù trì, đội đức trời che đất chở, cảm niệm thần linh phù độ, khiến cho được chữ bình an, âm siêu dương thái. Con cháu chúng con xin vì chân linh... phát nguyện tích đức tu nhân, làm duyên làm phúc cúng dâng Tam Bảo, giúp đỡ cô nhi quả phụ, tế bần cứu khổ, hiếu thuận tông nhân để lấy phúc này hướng về tiên tổ.
Cúi xin linh thiêng chứng giám, thụ hưởng lễ vật, phù hộ độ trì con cháu, qua lại soi xét cửa nhà. Che tai cứu nạn, ban tài tiếp lộc, điều lành mang đến, điều dữ xua đi. Độ cho gia đạo hưng long, quế hòe tươi tốt, cháu con vinh hưởng lộc trời, già trẻ nhuần ơn Phật, Thánh.
Chúng con lễ bạc tâm thành, cúi xin chứng giám.
Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần).
Bài văn khấn Tết Thanh minh cúng gia tiên tại nhà
Theo các chuyên gia phong thủy, tùy vào điều kiện, mỗi gia đình có thể lựa chọn mâm cúng chay hoặc mâm cúng mặn. Trên mâm cúng sẽ có một số lễ vật như hoa quả tươi, trầu cau, trà nước, vàng hương… nếu cúng mặn thì sẽ có thêm bát canh măng, đĩa xào, đĩa thịt gà luộc (hoặc thịt mồi, giò lụa)…
Ảnh minh hoạ.
Sau khi sắm đầy đủ mâm lễ, gia chủ đại diện sẽ đặt mâm lễ lên ban thờ, thắp nhang (hương), vái 3 vái và khấn theo bài cúng Thanh minh. Các con cháu có thể đứng đằng sau, chắp tay khấn vái trong lúc người đại diện gia đình thắp hương khấn vái tổ tiên về chứng giám.
(Bài khấn cúng gia tiên dịp Tết Thanh Minh tham khảo mẫu văn khấn gia tiên, sách Phong tục thờ cúng của người Việt, NXB Văn hóa thông tin)
Hôm nay là ngày... tháng... năm...
Nay con giữ việc phụng thờ tên là..., ... tuổi, sinh tại xã..., huyện..., tỉnh... cùng toàn gia, trước bàn thờ gia tiên cúi đầu bái lễ.Kính mời thổ công Táo quân đồng lai cách cảm.
Kính dâng lễ bạc, trầu rượu, trà nước, vàng hương, hoa quả cùng phẩm vật lòng thành nhân dịp.... Kính mời hương hồn nội ngoại tổ tiên, kỵ, cụ, ông bà, cha mẹ, cô dì chú bác, anh chị em chứng giám và hưởng lễ.
Con thành tâm thành kính cúi xin gia tiên tiền tổ, bà tổ cô ông mãnh, ông bà… phù hộ độ trì, đề tâm xếp nếp, vuốt ve che chở cho đại gia đình con bình an, thịnh vượng, ba tháng mùa hè chín tháng mùa đông đều mát mẻ, tốt tươi. Điều lành mang lại, điều dữ mang đi cho công việc của gia đình con đều thuận buồn xuôi gió, gặp nhiều may mắn.
Chúng con kính dâng lễ bạc tâm thành, cúi xin gia tiên chứng minh chứng giám cho lòng thành của toàn thể gia quyến.
Nam mô A di Đà Phật (3 lần)
Sau khi đọc xong bài vấn, gia chủ vái ba vái, chờ tuần hương sau đó hóa vàng, hạ mâm lễ để thụ lộc.