Nhà thơ Phan Vũ.
Phan Vũ sinh năm 1926 ở Hải Phòng. Ngoài viết thơ, ông còn là nhà viết kịch với những tác phẩm được công chúng mến mộ như: Lửa cháy lên rồi (giải thưởng Văn học năm 1955), Thanh gươm và Bà mẹ, kịch bản phim Dòng sông âm vang.
Phan Vũ còn hoạt động trong lĩnh vực điện ảnh. Ông là đạo diễn của các phim như: Bí mật thành phố cấm, Như một huyền thoại. Cuối đời, Phan Vũ chuyên tâm với hội họa. Ông tổ chức nhiều cuộc triển lãm tranh trong và ngoài nước.
Theo nhà báo Diễm Chi, Phan Vũ là người tha thiết yêu cuộc sống. "Ông không bao giờ nghĩ tới cái chết. Ông luôn nói rằng mình thích làm cái này, kế hoạch thực hiện cái kia. 90 tuổi rồi ông vẫn muốn làm những bài thơ mới, viết kịch bản, vẽ tranh mới", người phụ nữ gắn bó với Phan Vũ những năm cuối đời chia sẻ.
Phan Vũ đã sống một đời dài (gần một thế kỷ), ông hoạt động nghệ thuật từ rất sớm. Theo nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên, cuộc đời nghệ thuật của ông trải dài trên nhiều lĩnh vực. Đầu tiên ông được yêu mến như một nhà viết kịch, đạo diễn, những vần thơ tìm tòi đổi mới (cùng thời với Lê Đạt, Trần Dần).
Một quãng thời gian tên tuổi ông ít được nhắc tới. Mãi cho đến năm 2008, ông mới có tập thơ đầu tiên ra mắt: tập Phan Vũ thơ (NXB Văn học xuất bản năm 2008). 10 năm sau, cùng những bài thơ này được in lại, có bổ sung thêm, thành tập Ta còn em (Nhã Nam và NXB Hội Nhà văn 2018). Cuốn sách cuối cùng của Phan Vũ chỉ vừa ra mắt vài ngày trước khi ông qua đời là tập tản văn Ly rượu trần gian (Nhã Nam và NXB Hội Nhà văn 2019).
Tác phẩm khiến Phan Vũ được yêu mến nhiều nhất chính là bài thơ Em ơi! Hà Nội phố. Năm 1972, khi B-52 của Mỹ bắn phá Thủ đô với lời đe dọa "đưa Hà Nội trở về thời kỳ đồ đá", tại căn gác nhỏ trên phố Hàng Bún, Phan Vũ viết những câu đầu tiên của trường ca Em ơi! Hà Nội phố. Điệp từ Ta còn em... được lặp lại trong từng đoạn của bài thơ. Ta còn em... là còn những hoài niệm yêu thương của Phan Vũ về Hà Nội.
"Trong đau thương của chiến tranh và những dằn vặt tâm tư của một cảnh ngộ riêng, Phan Vũ đã biết nhìn ra và lọc ra một Hà Nội thanh lịch, duyên dáng, hào sảng, để gìn giữ cho mình và cho người, cho hiện tại và tương lai. Bây giờ đọc lại bài thơ, người đọc sẽ cảm ơn nhà thơ đã giữ lại một Hà Nội đẹp đẽ và đáng yêu đến thế", nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên đánh giá.
Sách Ta còn em và Ly rượu trần gian của Phan Vũ. Ảnh: Diệu Thủy
Tuy viết từ năm 1972, song Em ơi! Hà Nội phố chỉ lưu truyền trong giới văn nghệ sĩ. Đến khi được nhạc sĩ Phú Quang phổ nhạc, công chúng mới biết đến một ca khúc hay, bài thơ hay, tên tuổi Phan Vũ lúc ấy được nhắc đến nhiều.
Nhiều người nghĩ bài thơ chỉ có vài câu như thế. Thật ra đó là một trường ca nhỏ, nồng nàn, da diết, khắc họa, bảo lưu lại nét đẹp Hà Nội bằng thơ. Cho đến khi tập thơ công bố sau này, bạn đọc có cơ hội thưởng thức trọn vẹn tác phẩm đẹp về Hà Nội.